امروز: جمعه 10 فروردین 1403
دسته بندی محصولات
بخش همکاران
بلوک کد اختصاصی

مقاله بررسی شبكه شهری

مقاله بررسی شبكه شهری دسته: شهرسازی
بازدید: 1 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 28 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 40

مقاله بررسی شبكه شهری در 40 صفحه ورد قابل ویرایش

قیمت فایل فقط 13,000 تومان

خرید

مقاله بررسی شبكه شهری در 40 صفحه ورد قابل ویرایش

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                  صفحه

- مقدمه................................................................................................................. 1

- مفهوم شبكه شهری........................................................................................... 2

- سیستم شبكه شهری.......................................................................................... 4

- مفهوم نظام شهری............................................................................................ 6

- سلسله مراتب شهری و شاخص های موثر بر آن............................................. 7

- الگوهای نظام شهری......................................................................................... 9

- عوامل موثر در پیدایش سیستم های شبكه شهری............................................ 21

- انواع شبكه شهری.............................................................................................. 31

- مروری بر شبكه شهری ایران........................................................................... 32

- اشكال شبكه شهری در ایران و علل پیدایش آن................................................ 36

- سخن پایانی........................................................................................................ 38
- فهرست منابع فارسی و انگلیسی........................................................................ 40


-        مقدمه

اهمیت شبكه شهری در جغرافیای سیاسی و اقتصادی و به طور كلی پویش شهرنشینی یك منطقه به حدی است كه نیاز به تاكیدی خاص در این زمینه نیست. شبكه شهری هم به مفهوم فضایی آن یعنی نحوه استقرار و توزیع شهرهای مختلف (از نظر اندازه، جمعیت و غیره) و هم به مفهوم اقتصادی آن یعنی نظام مبادله و داد و ستد بین شهرها بر اساس عملكردهای پایه ای آنها هم حاصل و هم علت بسیاری از مسائل و پدیده های شهرنشینی معاصر است. (اعتماد، گیتی و دیگران- «شهرنشینی در ایران» - 1363- ص 149)

علیرغم اینكه شهرنشینی در جهان سابقه چند هزار ساله دارد، لیكن شهرنشینی معاصر مولود انقلاب صنعتی است. انقلاب صنعتی تمدنی است كه وابستگی به زمین نداشته و اساسا به قابلیت های مغز انسانها وابستگی داشت.

ناگفته پیداست كه نوآوری صنعتی در درون یك نظام فئودالی امكان بارور شدن نداشت و تنها در داخل یك نظام بورژواری امكان شكوفایی تمدن صنعتی فراهم شد (بورژواها یا صاحبان حرف و پیشه وران طبقه‌ای بودند كه پایگاه اقتصادی شان در تولیدات غیر كشاورزی بوده و به فعالیت هایی چون تجارت و خدمات و .. می پرداختند) در واقع انقلاب صنعتی از پیوند تاریخی صاحبان مغز (تكنوكرات‌ها) و صاحبان سرمایه (بورژواها) كه ساكن شهرها بودند به وقوع پیوست. با توجه به مكانیزمی كه انقلاب صنعتی در زمینه انباشت سرمایه و فرآوری محصولات خام و سرعت تولید محصولات به وجود آورد نیاز به نیروی كار عظیمی داشت كه این نیرو صرفاً در شهرها كه مركز تجمع جمعیت بودند فراهم گردیده و كم كم ارتباط مستقیمی بین روند صنعتی شدن و توسعه شهرنشینی به وجود آمد. البته این روند عمدتاً در كشورهای توسعه یافته مصداق می یابد به این معنا كه در این كشورها توسعه شهرنشینی همزمان با توسعه صنعتی شدن اتفاق افتاده لیكن در كشورهای در حال توسعه شهرنشینی به عنوان یك پدیده برونزا و بر پایه رشد خدمات شكل گرفته است. در واقع شهرنشینی معاصر در كشورهای در حال توسعه به هیچ وجه ادامه شهرنشینی تاریخی این كشورها نیست بلكه پویشی  است كه از خارج تحمیل شده و محصول روابط اقتصادی و اجتماعی این كشورها با كشورهای توسعه یافته صنعتی است. (عظیمی، ناصر- «پویش شهرنشینی و مبانی نظام شهری»- 1381- ص 40)

به رغم تفاوت های بسیاری كه در شكل و شیوه این پویش در نقاط مختلف و در اقتصادهای گوناگون جهان مشاهده شده، شهرنشینی در طول 150 سال اخیر در همه جای جهان سیر صعودی داشته و شبكه ای از شهرهای جهانی، قاره ای، ملی و ناحیه ای را ایجاد نموده است. شناخت چگونگی این شبكه عظیم انواع آن و عوامل موثر در پیدایش سیستم های شبكه شهری و مسائل دیگر محورهای این پژوهش را تشكیل می دهد.
مفهوم شبكه شهری

مطالعه شبكه شهری به عنوان «گروهی از شهرهای وابسته و مرتبط با یكدیگر» در طول قرن بیستم از اهمیت ویژه ای در برنامه ریزی ملی و منطقه ای برخوردار بوده است.

به درستی معلوم نیست كه واژه شبكه شهری از چه زمانی و چگونه وارد ادبیات برنامه ریزی در ایران شده است. این واژه برگردانی از واژه فرانسوی armature urban می باشد كه به ویژه در مباحث آمایش سرزمین در آن كشور به طور گسترده كاربرد داشته است. در متون انگلیسی اگر بخواهیم واژه ای معادل شبكه شهری بیابیم عبارت urban network نزدیكترین عبارت به مفهوم مورد نظر است. با این حال پس از طرح نظریه عمومی سیستمها توسط «برتالنفی» در سال 1954 و كاربرد وسیع آن در علوم مختلف «برایان بری» جغرافیدان آمریكایی به سال 1964 در كتابی تحت عنوان «شهرها، نظامی درون نظام شهرها» كوشش كرد نظریه سیستم ها را در مطالعات منطقه ای و شهری نیز به كار گیرد. در همین كتاب بود كه او برای نخستین بار واژه «نظام شهری» را به مفهوم گروهی از شهرهای وابسته و مرتبط به هم یعنی همان مفهوم معادل شبكه شهرها به كار برد. (عظیمی، ناصر،«طرح كالبدی منطقه ای- روش شناسی شبكه سكونتگاه ها»- 1382-ص 9)

شبكه شهری در بیشتر موارد به نظام وابستگی ها و ارتباط خارجی شهرها اطلاق می شود كه مرزهای آن همراه با توسعه تكنولوژی حمل و نقل و ارتباطات گسترش می یابد. در واقع در هر شبكه شهری، شهرها به صورت شركا عمل می كنند با این تفاوت كه در این روابط، سهم یكی بیشتر و سهم دیگری كمتر است. این سودبری در بیشتر موارد از تقسیم كار ناحیه ای یا جهانی ناشی می شود. شهرها در داخل شبكه شهری امتیازاتی كسب می كنند كه به تنهایی توان كسب آن را ندارند. بیشتر شبكه های شهری پدیده ای تاریخی هستند و در طول زمان تشكیل شده اند برای مثال یونانی‌ها در شبكه شهری خود،مستعمراتی از شهرك های جدید تشكیل داده بودند. بیشتر شهرهای ایتالیای جنوبی و سیسیل نظیر ناپل مانند مستعمرات مادر شهرهای یونانی عمل می كردند. شهرهای قرون وسطای ایتالیای شمالی نظیر ونیز، جنوا، فلورانس، پیزا و میلان، شبكه های بزرگ شهری كه به طور عمده بر پایه روابط اقتصادی قرار داشت، در خشكی و دریا به وجود آورده و رم و پاریس كاركرد خود را به صورت مراكز فرهنگی در شبكه های وسیع شهری گسترش داده بود (شكویی، حسین- «دیدگاه های نو در جغرافیای شهری» - 1373- ص 107- 106)

به نظر دكتر رهنمایی مراد از شبكه شهری، هندسه فضایی شهرهاست كه البته شبكه شهری الزاما نظم هندسی ندارد و شهرها به اشكال مختلفی در شبكه های شهری پراكنده هستند. این هندسه فضایی هم نمود ذهنی دارد و هم نمود عینی. نمود ذهنی آن به شكل مدل سازی هایی كه عمدتا از سوی جغرافیدانان برای شبكه های شهری ارائه شده است، می باشد و نمود عینی آن در واقع همان واقعیتی است كه نحوه چیده مان شهرها بر روی عرصه های مختلف را نشان می دهد، است.
سیستم شبكه شهری

همانطور كه می دانیم سیستم به یك مجموعه بهم پیوسته گفته می شود كه از اجزا مختلفی تشكیل گردیده و هر یك از این اجزا ضمن اینكه وظیفه خاصی در كل سیستم برعهده دارند، در ارتباط متقابل با اجزا دیگر می باشند. در واقع اجزا این سیستم جهت رسیدن به یك هدف خاص- كه در سیستم های مختلف این هدف تعریف می شود- در یك كلیتی سامان یافته اند كه به این كلیت سیستم اطلاق می شود. هر سیستمی یك ورودی و یك خروجی دارد. به عنوان مثال چنانچه یك اتومبیل را به عنوان یك سیستم را در نظر آوریم اجزا مختلف این اتومبیل اعم از شمع و پلاتین و كاربوراتور و سیلندر و چرخ و ... به عنوان عناصر ورودی (input) سیستم بوده كه در یك نظام هدفمند قرار گرفته اند تا هدف سیستم كه همانا حركت اتومبیل است را تحقق بخشند. حركت اتومبیل در اینجا به عنوان خروجی سیتسم (out put) می باشد. چنانچه هر یك از اجزا سیستم به درستی به وظایف خود عمل نكند هدف نهایی تحقق نخواهد یافت و لذا در درون یك سیستم نوعی تقسیم وظایف صورت گرفته تا این سامانه دچار اختلال نشود.

چنانچه شبكه شهری را به عنوان یك سیستم در نظر بگیریم یكی از مختصات بسیار برجسته این سیستم (سامانه) تفكیك و تخصیص عملكردهاست. به این معنا كه وظایف و عملكردها بر اساس یك مختصات و الزاماتی میان اجزا مختلف این سیستم (شهرهای مختلف در مقیاس جهان- یا یك كشور یا یك منطقه) تقسیم می شود و علت اینكه در بسیاری از شهرها شبكه شهری دچار اختلال شده و مشكلاتی از قبیل عدم تعادل عرضه و تقاضا، بحران مسكن، ترافیك و... بروز می نماید به این دلیل است كه این شهرها در قالب یك سیستم طراحی و تعریف نشده اند و اجزا آنها وظایف خود را به خوبی انجام نمی دهند. همچنین علت اینكه در میان شهرها نوعی برتری یا هژمونی به وجود می آید از ارتباط سیستمی شهرها ناشی می شود مفهوم این موضوع این است كه برخی عملكردها در برخی شهرها بنا به دلایلی مختل گردیده و شهر دیگری این عملكرد را به خوبی ارائه می كند. برخی شهرها شرایط برخی عملكردها را داشته و آن عملكرد را در سیستم شبكه شهری به عهده گرفته اند. چنانچه در این سیستم یك شهر شرایط و الزامات یك عملكرد را نداشته باشد ولی مبادرت به ارائه این نقش بنماید در واقع این شهر این عملكرد را به بهای از دست دادن عملكردهای دیگرش عهده دار شده است.

عملكرد شبكه شهری به شكل سیستماتیك باعث پویایی شهرها شده و كیفیت و تنوع ارائه خدمات و عملكردها را ارتقا می بخشد. بالعكس چنانچه این شهرها در داخل سیستم شبكه شهری عمل ننماید به زودی دچار انحطاط خواهند شد.
مروری بر شبكه شهری ایران

به طور كلی، با پیدایش یك شبكه شهری و چگونگی شكل گیری الگوی فضایی آن در یك منطقه یا یك كشور كه در طول تاریخ صورت می گیرد، با شرایط متعدد اقتصادی- اجتماعی، اقلیمی و جغرافیایی مرتبط است. در ایران نیز پیدایی شبكه شهری تابع این قاعده كلی بوده است.

شبكه شهری ایران تا چند دهه قبل، از همگونی نسبی برخوردار بوده است، یعنی بدون وجود یك كلانشهر یا متروپل اصلی كه همه فعالیت ها را به خود جذب كند و بر شبكه تاثیر خاصی بگذارد، ارتباط ارگانیكی بین شهرهای كوچك و بزرگ هر منطقه ازیك سو و شهرها و مراكز روستایی آنها از سوی دیگر برقرار بوده است. به عبارت دیگر هر منطقه شهر اصلی خود را دارا بود كه عملكردهای مربوطه را انجام می داد و از طریق این مراكز منطقه ای بود كه هر منطقه با پایتخت در تماس قرار می گرفت.

در شبكه شهری پیش سرمایه داری ایران مناطق از نظر روابط عملكردی بین شهر و روستا در زمینه خدمات و تولید، كم و بیش مشابه بودند، هر چند از نظر جغرافیایی هر یك ویژگی های خاص خود را داشتند. بنابراین هیچ منطقه ای بر دیگر مناطق امتیاز فوق العاده ای نداشت، جز پایتخت كه آن هم در موارد خاصی بنابر موقعیت شهر و قدرت دستگاه حاكمه اهمیت بیشتری می یافت. زیرا با تغییر مداوم محل پایتخت (با تعویض هر سلسله حكومتی) امكان رشد بیش از حد یك پایتخت خاص از میان می رفت. در نتیجه این یكنواختی، جابجایی چندانی از لحاظ نیروی كار یا جمعیت یا سرمایه در كل شبكه دیده نمی شد. (همان ماخذ، ص 117 و 121)

به دنبال تغییرات وسیعی كه در آغاز قرن چهاردهم هجری شمسی در كشوربه وجود آمد و به دنبال دگرگونی شرایط اقتصادی و اجتماعی نظام كاركرد شهرها رو به تغییر گذاشت. پیدایش كلانشهر ملی، كلان شهرهای منطقه ای و تشدید تباینات منطقه ای به علت سرمایه گذاری ها و وابستگی به سرمایه داری پیرامونی، خصوصیات فضایی جمعیت شهری ایران را تغییر داده و در تغییر كاركرد و نقش شهرها موثر واقع گردید.

توسعه روابط سرمایه داری، عمده شدن صادرات نفت، تمركز سرمایه در شهرها، تشدید جریان سرمایه گذاری در آنها به خصوص در شهرهای بزرگ تغییر الگوهای تولید و مصرف، افزایش حجم واردات تولید خارجی، تغییر در نحوه استخراج مازاد اقتصاد محلی به دنبال انجام اصلاحات ارضی، توسعه شبكه ارتباطی و ... تغییرات عمده ای در ساخت اشتغال، تولید و كاركرد شهرها به وجود آورده شهرها ضمن تغییر در كاركرد خود، فعالیت جدیدی در زمینه خدمات آموزشی، فرهنگی، بهداشتی، درمانی و ... پیدا كردند.

موقعیت و جاذبه های ناحیه ای- منطقه ای آنها با بهره مندی از این فعالیت ها افزایش یافته و در سازماندهی فضای ملی نقش فعالی را بر عهده گرفتند. به دنبال این تغییرات، ارتباط ارگانیكی شهر اصلی با منطقه نفوذ خود دچار دگرگونی شده و بسیاری از شهرها كه كاركرد اصلی آنها استخراج مازاد اقتصاد محلی بود، علت وجودی خود را از دست دادند. (نظریان، اصغر- «جغرافیای شهری ایران»-1374- ص 177)

در حال حاضر خصوصیات فضایی- جمعیتی شبكه شهری ایران را به گونه ذیل می توان خلاصه كرد:

1- در كل شبكه شهری ایران مسئله كلانشهری و تمركز متروپل به وضوح به چشم می‌خورد. به نحوی كه وجود متروپل تهران از نظر فضایی- جمعیتی، عملكردی و غیره همه شبكه را تحت تاثیر خود قرار داده و در شبكه هیچ گونه رقابتی در این زمینه نسبت به تهران دیده نمی شود.

2- به طور كلی در نقاطی كه یك شهر بزرگ به وجود آمده است (مانند اصفهان، مشهد، تبریز) كه خود حاصل شرایط تاریخی، اقتصادی و اجتماعی بوده است، شهر بزرگ دیگری به چشم نمی خورد و این كلانشهر همه فعالیتها و رشد عمده منطقه را در زمینه های مختلف به خود اختصاص داده است. (اعتماد، گیتی و دیگران- «شهرنشینی در ایران»- 1363-ص 121)

3- گرایش به افزایش جمعیت در شهرهای بزرگتر و افزایش تعداد شهرهای كم جمعیت، اولی بر مبنای سیاست اقتصادی و دومی بر مبنای سیاست اداری كشور نمایان است.

4- شهر تهران خارج از ترتیب نظام شهری در كشور به عنوان شهر برتر یا شهر نخستین تفوق و برتری خود را در زمینه های مختلف اقتصادی – اجتماعی حفظ كرده است. بدین ترتیب كشور ایران مثل اكثر كشورهای جهان سوم دارای الگوی نخست شهری است.

قیمت فایل فقط 13,000 تومان

خرید

برچسب ها : تحقیق بررسی شبكه شهری , پژوهش بررسی شبكه شهری , مقاله بررسی شبكه شهری , دانلود تحقیق بررسی شبكه شهری , بررسی شبكه شهری , شبكه , شهری

نظرات کاربران در مورد این کالا
تا کنون هیچ نظری درباره این کالا ثبت نگردیده است.
ارسال نظر